Słowo: na

antonimy:
(1.1-2) pod

etymologia:
(?.?) w języku staropolskim pełnił ważną funkcję, wchodząc w związek z przyrostkiem -d (nad), służył też stopniowaniu przymiotnika → na-, nad-, naj- (nawysze, nanadwysze, nadna(j)wysze)
(?.?) źródła podają różną etymologię:z prus. no, goc. ana, niem. anod XIV w. ogsłow. (por. czes. na, ros. на) z prasł. *na (podobne do litew. nuō → od, z, łot. nuo → od) z praindoeur. *nō, będącego wariantem praindoeur. *anō, praindoeur. *an → w górę, wzwyż

związki frazeologiczne:
akcja na okaziciela, ani Antoni na morzu wiatru nie dogoni, ani na lekarstwo, aniołowie pijanych na rękach swych noszą, balansować na krawędzi przepaści, balansować na skraju przepaści, bić na alarm, bić na głowę, bić w dzwony na trwogę, biedny kupuje jedną kapotę, ale na całe życie, Boga na języku, a diabła ma w sercu, brać na ambit, brać na wiarę, brać na wstrzymanie, bredzić jak Piekarski na mękach, budować na złym fundamencie, budować zamki na lodzie, bujda na resorach, być gotowym na każde czyjeś skinienie, być jedną nogą na tamtym świecie, być na bakier, być na bańce, być na chodzie, być na czarnej kawie, być na czasie, być na dobrej drodze, być na fali, być na gigancie, być na haju, być na indeksie, być na językach, być na nie, być na noże, być na rauszu, być na rzeczy, być na skraju przepaści, być na świeczniku, być na tak, być na ty, być na wojennej stopie, być na wycugu, być na wylocie, być na zakręcie, być na złym tropie, cały wic polega na tym, chłopa na korce, a rozumu na lata nie mierzą, chłopiec na posyłki, choćbyś uciekał przez góry, las – śmierć do ciebie zdąży na czas, chodzić na pasku, chodzić na rzęsach, choroba przybywa na koniu, a odchodzi piechotą, cnota zawżdy na dobre wynidzie, co u trzeźwego na myśli, to u pijanego na języku, co w czyim sercu na dnie, to wódka wywiedzie snadnie, co w kobiecym sercu na dnie, to i diabeł nie odgadnie, co w sercu, to na języku, coś jest na wodzie pisane, coś na ząb, cudze wady widzimy, swoje na plecach nosimy, cukier na języku, żółć w sercu, czapka na uchu, a wesz na brzuchu, czarno na białym, czego się za młodu nauczysz, na starość jakbyś znalazł, czekać jak na zbawienie, czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci, dać na bęben, dać na imię, dać sobie na wstrzymanie, daj koniowi obiad, śniadanie i słomy w bród na posłanie, diabeł się w ornat ubrał i ogonem na mszę dzwoni, dobre wychowanie – wrócić rano na śniadanie, dmuchać na zimne, doświadczyć na własnej skórze, dybie na to jak kot na mysz, dylu-dylu na badylu, działać jak płachta na byka, działać na nerwy, dzielenie włosa na czworo, dzielić skórę na niedźwiedziu, dzielić włos na czworo, dzwonić na trwogę, figur na figur mawiał święty Igór, fortuna na jednym kole, a bieda na dwóch, gadać, co ślina na język przyniesie, gdy każdy przed swym domem zamiecie, będzie porządek na świecie, gdy na Gromniczną roztaje, rzadkie będą urodzaje, gdy na świętą Barbarę mróz, sanie na górę włóż, a szykuj dobry wóz, gdy na święty Józef bociek przybędzie, to już śniegu nie będzie, gdy na święty Walek deszcze, mrozy wrócą jeszcze, gdy na Wawrzyńca słota trzyma, do Gromnic lekka zima, gdy przyjdzie święty Antoni, znać jabłuszko na jabłoni, gdy w adwencie szadź na drzewach się pokazuje, to rok urodzajny nam zwiastuje, gdyby koń o swej sile wiedział, żaden by na nim nie siedział, gdzie praca, pilność na straży, tam się bieda wejść nie waży, głodnemu chleb na myśli, głos wołającego na pustyni, głos wołającego na puszczy, goić się jak na psie, gotowy na wszystko, gotów na czyjeś każde skinienie, grać na nerwach, grać na nosie, gruszki na wierzbie, i król na dziurawym tronie siaduje, gdy dobrze obiaduje, i na równej drodze można się potknąć, i na starym krzaku róże kwitną, i na żagiel, i na parę, i to by było na tyle, iść jak na ścięcie, iść na białą salę, iść na całość, iść na dno, iść na dymka, iść na herendę, iść na chyt, iść na kurwy, iść na łatwiznę, iść na maksa, iść na pierwszy ogień, iść na skibę, iść na udry, iść na zwarcie, jagodzianka na kościach, jajko na twardo, jak na lekarstwo, jak na swój wiek, jak na świętego Antoniego chmurki, to z ziemniakami na górki, jak na złość, jakoby ci na konia oklep mieli siadać, co nie umieli siedząc, tylko leżąc jadać, jazda indywidualna na czas, jechać na jednym wózku, jechać na ostro, jechać na sygnale, jechać na tym samym wózku, jechać na ręcznym, jednego słońca dość na niebie, jeśli nie potrafisz, nie pchaj się na afisz, kalkulować na zimno, kamień na kamieniu, kandydat na fotel, kawałek chleba nie spadnie z nieba – pracą na niego zarobić trzeba, każdy kogut na swych śmieciach śmielszy, każdy ma to, na co sobie zasłużył, kłaść na wszystko lachę, kolos na glinianych nogach, kontent, jakby go kto na sto koni wsadził, koń bosy na lód, but dziurawy na błoto, tępa siekiera na drwa – niebezpieczni są, koń póki młody to bryka, a na starość utyka, kot jeszcze na ognisku, kot z domu – myszy na pokój, kot z domu – myszy na stół, kota na myszy, na zające charta, kręcić na siebie bat, kręcić na siebie bicz, krzyczeć na całe gardło, kto na końcu wygrywa, bierze pieniądze, kto nie ma złota ani miedzi, płaci tym na czym siedzi, kto się na gorącym sparzył, ten na zimne dmucha, kto się przerzuci z wódki na mleko, nie pociągnie daleko, kto zakosztuje dobrego, nie patrzy na biedniejszego, kuty na cztery nogi, lać oliwę na wzburzone morze, lepiej dmuchać na zimne, niż się gorącym sparzyć, lepiej kotu na ognisku, niżeli psu na wiórzysku, lepiej że na głowie niż w głowie łyso, lepsze swoje na smole niż czyje w rosole, lepszy na wolności kąsek lada jaki niźli w niewoli przysmaki, lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu, lepszy wróbel w ręku niż cietrzew na sęku, lecieć jak na skrzydłach, leżeć na sercu, łaska pańska na pstrym koniu jeździ, łazić na klachy, mieć bielmo na oczach, mieć bzika na punkcie czegoś, mieć na końcu języka, mieć duszę na ramieniu, mieć głowę na karku, mieć klapki na oczach, mieć kota na punkcie, mieć kuku na muniu, mieć na celu, mieć na głowie, mieć na imię, mieć na myśli, mieć na oku, mieć na pieńku, mieć na sobie, mieć na sumieniu, mieć na uwadze, mieć na widelcu, mieć nóż na gardle, mieć odpowiedź na wszystkie pytania, mieć się na baczności, mieć szósty krzyżyk na karku, mieć wypisane na czole, mierzyć siły na zamiary, milej patrzeć gdy dziewka na koniu harcuje, niż kiedy gonionego z goleńcem tańcuje, morze przepłynął, na brzegu utonął, mówić na ty, mówić, co ślina na język przyniesie, na abarot, na Adama, na antenie, na bakier, na bałyku, na bani, na bank, na barana, na Boga, na bogato, na bezczelnego, na bezrybiu i rak ryba, na biednego zawsze psy szczekają, na blachę, na całej linii, na całe szczęście, na chama, na chłopczycę, na chłopski rozum, na cholerę, na choroby są sposoby, na chuj, na cito, na co dzień, na cołki łeb, na czas, na czasie, na czczo, na czele, na czyjś benefis, na dłuższą metę, na dobrą sprawę, na dobre i na złe, na dobry początek, na dużym ekranie, na dwoje babka wróżyła, na dziko, na falach eteru, na fali, na frasunek dobry trunek, na gapę, na glanc, na głęboką wodę, na głodniaka, na gnój i różę słońce jednako świeci, na golasa, na gorąco, na gwałt, na jakiś czas, na jednej nodze, na jedno kopyto, na jeża, na kanwie, na każdym kroku, na klęczkach, na kogo Bóg, na tego i ludzie, na koniu jedzie, a konia nie widzi, na koń, na końcu świata, na koszt firmy, na krechę, na krzywy ryj, na krzyż, na lewą stronę, na litość boską, na łamach, na łożu śmierci, na maksa, na małym ekranie, na medal, na miły Bóg, na mocy, na nic, na nic się zdało, na Nowy Rok przybywa dnia na barani skok, na odpieprz, na odpierdol, na ogół, na oko, na ostatnich nogach, na pamięć, na pewniaka, na pewno, na pęczki, na pierwszy rzut oka, na płask, na pniu, na początku, na podwójnym gazie, na pohybel, na pokaz, na poły, na poświęta, na powakacje, na pował, na pozór, na prask, na prawo i lewo, na przemian, na przestrzał, na przykład, na psa urok, na raz, na razie, na rympał, na schwał, na sermater, na serio, na setkę, na siłę, na skośkę, na słuch, na stałe, na sto procent, na stojąco, na stronie, na stycznie i lute trzeba mieć konie kute, na swoim chlebie, na szagę, na szarym końcu, na szaro, na szczęście, na świętą Agatę wysuszysz na słońcu szmatę, na świętego Andrzeja kurom w polu nadzieja, na świętego Bartłomieja mroźnej zimy jest nadzieja, na świętego Dygdy, co go nie ma nigdy, na świętego Grzegorza idą rzeki do morza, na święty Jerzy rosa, nie trzeba koniom owsa, na święty nigdy, na ten raz, na to ma kowal kleszcze, żeby sobie rąk nie sparzyć, na topie, na trzy cztery, na ucho, na uwięzi, na wagę złota, na waleta, na wariackich papierach, na wczoraj, na wieki, na wieki wieków, na wiosnę ceber deszczu, łyżka błota; na jesieni łyżka deszczu, ceber błota, na własną prośbę, na własną rękę, na własne oczy, na własne życzenie, na własny rachunek, na wnuczka, na wołowej skórze by nie spisał, na wpół, na wskroś, na wszelki wypadek, na wszystko przyjdzie czas, na wybór, na wyciągnięcie ręki, na wynos, na wyrwę, na wznak, na zabój, na zamówienie, na zaś, na zawsze, na zdrowie, na złamanie karku, na złodzieju czapka gore, na złość mamie odmrozić sobie uszy, na żywca, na żywo, nadziać się na haczyk, nadziać się na rafę, najlepsze na upór lekarstwo – brzezina, największe szczęście w świecie na końskim leży grzbiecie, napalić się jak szczerbaty na suchary, naprowadzić na właściwy tor, ni pies, ni wydra, coś na kształt świdra, nic na siłę, nie daj Boże konia leczyć, bo na leczonym źle jeździć, nie graj bawole, czego nie ma na stole, nie graj matole, czego nie ma na stole, nie jednemu psu Burek na imię, nie jednemu psu na imię Burek, nie masz na upór lekarstwa, nie po to głowa, by na niej czapkę nosić, nie podcina się gałęzi, na której się siedzi, nie porywaj się z motyką na słońce, nie pożyczywszy – na tydzień gniewu, pożyczywszy – na cały rok, nie spisać czegoś na wołowej skórze, nie wierz nigdy dziewucho coć chłop szepce na ucho, nie wyrabiać się na zakrętach, nie zostawić kamienia na kamieniu, nie zostawić suchej nitki, nudy na pudy, obiecywać gruszki na wierzbie, o czymże dumać na paryskim bruku, obrócić się na pięcie, odejść na łono Abrahama, odłożyć na półkę, odstawić na boczny tor, okno na świat, oliwa sprawiedliwa, zawsze na wierzch wypływa, opuścić nos na kwintę, orka na ugorze, osiąść na mieliźnie, otworzyć oczy, padać na kolana, parcie na szkło, paść na podatny grunt, patrzeć jak cielę na malowane wrota, pędzić jak na skrzydłach, pędzić na łeb, na szyję, pędzić na złamanie karku, pić na umór, piękniej, gdy dziewka jedzie na koniu z sajdakiem, niż kiedy się ociągnie ciasnym inderakiem, pisać na Berdyczów, pisz do mnie na Berdyczów, pleść jak Piekarski na mękach, pleść, co ślina na język przyniesie, po karnawale czas na gorzkie żale, po świętej Agacie wyschną na słońcu gacie, po tłuste cielę i do domu trafią, a chudego i na targu nie kupią, podcinać gałąź, na której się siedzi, podnosić na duchu, podrywać na goło, polegać jak na Zawiszy, polowanie na czarownice, porywać się z motyką na księżyc, porywać się z motyką na słońce, posłać na białe niedźwiedzie, postawić wszystko na jedną kartę, postawić na swoim, postawić z głowy na nogi, potrzebny jak wrzód na dupie, potrzebny jak zającowi dzwonek na polowaniu, powinna być temu płaca, za którą podjęta praca, pozamieniać się z chujem na łby, poznać na własnej skórze, pójść do Abrahama na piwo, pójść na całość, pójść na dywanik, pójść na stronę, pójść na udry, pójść na zieloną trawkę, pójść na żywioł, praca odkładana niewiele warta, pracować na czarno, przejrzeć na oczy, przeklinać na czym świat stoi, przekonać się na własnej skórze, przenieść się na łono Abrahama, przerobić na swój fason, przychodzić na świat, przyjęcie na słodko, przyszła kryska na matyska, raz na ruski rok, raz na sto lat, raz na wozie, raz pod wozem, raz na zawsze, robić na bimbach, robić na bimbie, robić na drutach, robić na pół gwizdka, robić się na bóstwo, rosnąć jak na drożdżach, rosnąć jak na młodziach, rozbój na prostej drodze, rozbój na równej drodze, rozmieniać się na drobne, rozpędzić na cztery wiatry, rób a rób, zarobisz na grób, rzucać słowa na wiatr, rzucić się na głęboką wodę, rzutem na taśmę, schodzić na drugi plan, schodzić na psy, siedziałby jak mucha na gównie, siedzieć jak na niemieckim kazaniu, siedzieć jak na szpilkach, siedzieć jak na tureckim kazaniu, siedzieć na dupie, siedzieć na dwóch stołkach, siedzieć na jajach, siedzieć na walizkach, siedzieć na zderzaku, siła złego na jednego, skoczyć na głęboką wodę, skoczyć na sznur, słoń nadepnął na ucho, spać na pieniądzach, spać na waleta, spadać na drzewo, spalić na panewce, spaść jak kot na cztery łapy, spaść na cztery łapy, spisywać na straty, spocząć na laurach, spuścić nos na kwintę, srać na coś, stać na antypodach, stara koza i na wilka ma sposób, stanąć na ślubnym kobiercu, stać na świecy, stanąć na uszach, stanąć na wysokości zadania, stawać na głowie, stawać na nogi, stawać na własne nogi, stawiać sprawę na ostrzu noża, stawiać wszystko na jedną kartę, strachy na Lachy, strach na wróble, strącić z obłoków na ziemię, szable w dłoń i na koń, szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie, śmiech na sali, średnio na jeża, święty Marcin na białym koniu jedzie, taniec na rurze, targnąć się na życie, tłumaczyć jak chłop krowie na miedzy, tłumaczyć jak pastuch krowie na rowie, tłumaczyć z polskiego na nasze, trafiła kosa na kamień, trzymać rękę na pulsie, ubezpieczenie na życie, upadać na duchu, upaść na głowę, upiec dwie pieczenie na jednym ogniu, w przeliczeniu na, w tym największy jest ambaras, żeby dwoje chciało na raz, walczyć na dwa fronty, walić na chatę, wchodzić na grząski grunt, wejść na ambicję, wejść na głowę, wezwać na dywanik, wieszać na kimś psy, widać jak na dłoni, wisieć na telefonie, wkroczyć na wojenną ścieżkę, wozić żyto na Zawiśle, wrócić na tapetę, wrócić na tarczy, wrzód na dupie, wsiąść na Pegaza, wydać na świat, wygnać na ulicę, wyjść na jaw, wyjść na kpa, wyłożone jak na tacy, wyłożyć karty na stół, wyłożyć kawę na ławę, wypłynąć na fali, wypłynąć na szerokie wody, wyrzucić na bruk, wystawiać na pośmiewisko, wystroić się jak szczur na otwarcie kanału, wystrychnąć na dudka, wystrychnąć na kpa, wziąć na kieł, wziąć na luz, wziąć na przeczekanie, wziąć na stronę, wziąć na tapetę, wziąć na wstrzymanie, wziąć na ząb, z armatą na muchę, z duszą na ramieniu, z górki na pazurki, z ręką na sercu, z tarczą lub na tarczy, za nic na świecie, za wiele na kota gleń, za wysokie progi na jego nogi, zabawa na cztery fajerki, zabić na miejscu, zabrać na łebka, zagrać na nosie, zaklinać się na wszystkie świętości, załatwić na szaro, zamienić byka na indyka, zamienić się z chujem na łby, zamienił stryjek siekierkę na kijek, zamknąć na cztery spusty, zamknąć na klucz, zamykać na klucz, zatańczyć na grobie, zbierać na tacę, ze względu na, zejść na psy, zejść na ziemię, zajść na złą drogę, zapomnieć na śmierć, zjeść zęby, złapać na gorącym uczynku, złożyć na karb, złożyć na ręce, znać się jak kura na pieprzu, znać się jak świnia na gwiazdach, znaleźć się na orbicie, zorientowany na sukces, zostawić na lodzie, zrobić na szaro, zrobić się na bóstwo, zupa na winie, zwiesić nos na kwintę, żyć na kartę rowerową, żyć na knebel, żyć na kocią łapę, żyć na kryja, żyć na walizkach, żyć na wysokiej stopie, żytko na Antoni kwiat najtęższy goni, a w górach na Wita dopiero zakwita

kolokacje:
coś znajduje się na stole / podłodze / ulicy / …, na Mazowszu / Śląsku / Litwie / Łotwie / Słowacji / Węgrzech / Ukrainie / …, stanąć na podium
coś przemieszcza się na stół / podłogę / ulicę / …, na Mazowsze / Śląsk / Litwę / Łotwę / Słowację / Węgry / Ukrainę / …
na przykład, chłopiec na posyłki

odmiana:
(1.1-5, 2.1-2) nieodm.

przykłady:
Po jedzeniu mój kot chętnie wygrzewa się na piecu.
Idę na dworzec kupić bilety.
Pracować zaczynamy na sygnał, a całość ma być gotowa na piątek.
Umówiłem się z nią na dziewiątą.
Zawsze kiedy kasjer wolno liczy, robi się kolejka na kilka metrów.
Kawaler ruszył damie na pomoc.

składnia:
na + Ms.
na + B.
na + B.
na + B.
na + B.

synonimy:
naści

wymowa:
IPA: [na], AS: [na],

znaczenia:
przyimek
…opisujący miejsce, w którym odbywa się czynność, tak że wyrażenie za przyimkiem znajduje się pod podmiotem
…opisujący miejsce jak opisane w , w kierunku którego odbywa się ruch
…opisujący moment w czasie
…opisujący miarę, zakres, stopień
…opisujący cel
wykrzyknik
reg. śl. weź!
reg. śl. masz!